Przedszkole Integracyjne nr 4

Jak rozwija się integracja w obrębie narządów zmysłów?

Wg dr Jean Ayres ( twórczyni neurofizjologicznych podstaw teorii, sposobów badania i terapii zaburzeń integracji układów zmysłów), integracja rozwija się stopniowo według kolejno przebiegających etapów:

 Poziom I  obejmuje okres noworodkowy i pierwsze miesiące życia. Można w nim wyróżnić:

typowe odruchy bezwarunkowe

stopniowy rozwój pracy mięśni przeciw sile grawitacji, który przejawia się zmianą ułożenia ciała ( postawy)
początek współpracy mięśni poruszającymi gałkami ocznymi

dzięki pozytywnym doznaniom, płynącym z układu dotykowego i równowagi, podczas zabiegów pielęgnacyjnych i karmienia rozwija się więź z matką

 zmysły dotyku, propriopercepcji  i równowagi coraz lepiej współpracują ze sobą

Poziom II
(umiejętności sensoryczno-motoryczne)


Poziom II obejmuje:

Zmianę odruchów pierwotnych na bardziej złożone reakcje i wykształcanie się ruchów dowolnych

Początki rozwoju schematu ciała dzięki tworzeniu się czucia linii środkowej, czyli głównej osi ciała

Powstającą koordynację ruchów między  obu stronami ciał i początki własnej, ukierunkowanej aktywności, koncentracji uwagi i planowania ruchu. Koordynacja obustronna jest konieczna w przypadku tak interesujących czynności jak przekładanie grzechotki z ręki do ręki

Układ czucia powierzchniowego ( dotykowy, propriopercepcja) i narząd  równowagi współpracują jeszcze ściślej
Pojawiają się reakcje posturalne: dziecko potrafi przyjmować ( i utrzymywać) różne pozycje. Rozwija się stabilizacja szyi- potrafi unieść głowę i tułów tak, aby się rozejrzeć

Dzięki umiejętnościom planowania ruchu dziecko wymyśleć, jak zrobić coś, czego nie robiło nigdy dotąd, a potem to powtórzyć ( np.. koziołek w przód wymaga przy pierwszych kilku razach planowania motorycznego)

Ćwiczenie umiejętności sensoryczno-motorycznych przez cały dzień powoduje, że poziom aktywności dziecka staje się lepiej wyregulowany: może siedzieć w foteliku, gdy jedzie do sklepu; może przez kilka minut „ walić” w klawisze pianina; może spokojnie zasnąć pod koniec męczącego dnia
Poziom III
( umiejętności percepcyjno-motoryczne)

Poziom III to:

Dalszy rozwój celowej i dowolnej aktywności ruchowej

Rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej i percepcji wzrokowej

Współdziałanie zmysłu słuchu i wzroku ze współpracującymi już ze sobą zmysłami dotyku, równowagi i czucia głębokiego

Dziecko zaczyna rozwijać mowę i coraz skuteczniej przeciwstawia się sile grawitacji, osiągając bardziej skomplikowane umiejętności ruchowe, takie jak: obroty, pełzanie, raczkowanie, stanie i chodzenie

Nabycie powyższych umiejętności jest możliwe dzięki wyhamowaniu odruchów bezwarunkowych i rozwojowi tzw. reakcji prostowania i równowagi, co osiąga się wraz z dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego

Dzięki koordynacji oko-ręka dziecko potrafi trzymać kredkę, narysować prosty obrazek, złapać piłkę. Koordynacja ta z kolei przyczynia się do integracji wzrokowo-ruchowej, niezbędnej do wykonywania takich zadań jak nawlekanie koralików czy wkładanie koralików w odpowiednie miejsce

Ten etap to także rozwój  umiejętności grafomotorycznych; chociaż nadal dzieci potrzebują dużo ruchu i doświadczeń czuciowych.

• Uczenie się prawidłowego odbioru wrażeń płynących z dotyku i ruchu jest podstawą do rozwijania umiejętności orientacji w przestrzeni i schemacie ciała.

Poziom IV
               ( gotowość szkolna)

Poziom IV , rozwijający się do końca okresu przedszkolnego, to wytworzenie podstawowej integracji układów zmysłów, której wynikiem końcowym powinno być osiągnięcie:
- Zdolności do koncentracji

- Zdolności do organizacji wszelkich zamiarów, działań i własnych myśli
- Poczucia własnej wartości
- Opanowania
- Pewności siebie
- Zdolności do nauki, abstrakcyjnego myślenia i rozumowania
- Dominacji jednej strony ciała i półkuli mózgu
- Przyswojenia odpowiednich, obowiązujących w danej kulturze wzorców zachowania

Umiejętności stają się coraz bardziej skomplikowane. Dziecko potrafi stłumić odruchowe reakcje na niespodziewane wrażenia dotykowe; potrafi odróżnić przyjacielskie klepnięcie w ramię od agresywnego uderzenia. Dziecko potrafi skakać, biegać i bawić się z rówieśnikami. Umie posługiwać się guzikami, zapinać zamek błyskawiczny; kontroluje ołówek lub kredkę.
Wyobraża sobie sytuacje z przeszłości i przyszłości: wczorajszy mecz piłki nożnej i zbliżającą się wieczorną kąpiel.
Jest kompetentne społecznie, umie dzielić się pomysłami i zabawkami; potrafi się dostosować, gdy coś „ idzie” nie po jego myśli, bawić się wg ustalonych reguł.

Przejście przez kolejne etapy rozwoju integracji jest warunkiem prawidłowego rozwoju funkcji wymienionych jako wynik końcowy.

Jakie zmysły dostarczają nam informacji ?


Zmysł dotyku



Dotyk jest zmysłem rozwijającym się od pierwszych miesięcy życia płodowego. Ma podstawowe znaczenie dla dalszego rozwoju, stając się głównym  „narzędziem” poznawania otaczającego świata. Ma wpływ na takie umiejętności, jak:

• Świadomość ciała
• Planowanie motoryczne
• Dyskryminację wzrokową
• Język
• Umiejętności emocjonalne
• Bezpieczeństwo emocjonalne

Informacja dotykowa jest odbierana poprzez receptory znajdujące się w skórze od głowy aż po palce u stóp. Układ dotyku ma wielki wpływ na fizyczne, psychiczne i emocjonalne zachowanie. Każdy z nas już od niemowlęctwa potrzebuje stałej stymulacji dotykowej, dzięki której jest zorganizowany i dobrze funkcjonuje.



Zmysł propriopercepcji

Propriopercepcja to  zmysł pozycji lub zmysł mięśniowy. Jego receptory znajdują się  głównie w mięśniach i skórze, a także w stawach, więzadłach, ścięgnach i tkance łącznej.  Bodźcem, który oddziałuje na te receptory, jest rozciąganie.  Kiedy mięśnie lub skóra naciągają się lub kurczą, a poszczególne części ciała zginają się bądź prostują, pochodzące z nich informacje  pokazują ośrodkowemu układowi nerwowemu, gdzie i jak odbywa się ruch.

Układ propriopercepcji wpływa na :

• Świadomość ciała
• Kontrolę motoryczną ( koordynację podstawowych ruchów z zakresu dużej i małej motoryki)
• Praksję ( planowanie ruchu)
• Ocenę ruchu
• Bezpieczeństwo emocjonalne

Zmysł równowagi

Zmysł równowagi nazywany jest inaczej układem przedsionkowym lub błędnikiem . Dzięki temu dobrze funkcjonującemu zmysłowi możliwe jest:

Stałe przeciwstawienie się sile grawitacji

Możliwość utrzymania ciała w równowadze, zarówno podczas ruchu, jak i w spoczynku ( utrzymanie równowagi zależy też od współdziałania wielu innych układów, jak móżdżek, narząd wzroku i in.

Narząd  równowagi rozwija się i dojrzewa już w pierwszych tygodniach życia płodowego.


Równowaga jest podstawą dla wszystkich czynności ruchowych, zarówno tych mniej, jak i bardziej złożonych.

Zmysł powonienia
Zmysł powonienia odgrywa w okresie dzieciństwa bardzo ważną rolę. Otaczający dziecko świat zapachów jest mu bardzo bliski i dobrze znany od okresu życia wewnątrzłonowego. Dzięki niemu dziecko po urodzeniu nawiązuje ( a właściwie kontynuuje) więź uczuciową z matką. Komórki węchowe człowieka są zdolne do  wychwytywania tysięcy różnych zapachów. Ich wrażliwość zmniejsza się jednak z wiekiem. U dzieci w wieku ok.. 3 lat pojawia się zdolność rozróżniania, czy dany zapach jest przyjemny, czy nie. „ Zapachowe” preferencje pozostające na całe życie tworzą się u dzieci ok.6 r. życia.

• Zmysł powonienia od wczesnego okresu życia dostarcza informacji poszerzających wiedzę dziecka o świecie.

Zmysł słuchu

Słuch to podstawowa umiejętność odbierania dźwięków. Kształtuje się przez doświadczenie, systematycznie i stopniowo.  W okresie niemowlęcym  informacje słuchowe są „ opracowywane” znacznie wolniej niż u dorosłych, dlatego proste słowa i wyraźna intonacja zdań pomagają dziecku w ich rozumieniu.

• Zmysł słuchu ściśle współpracuje ze zmysłem przedsionkowym.   Pomaga w regulowaniu ruchu, równowagi , koordynacji , wpływa na rozwój umiejętności społecznych.

Słuchanie jest bardzo ważną umiejętnością w całym życiu człowieka. Odpowiedni „trening słuchowy” przygotowuje nie tylko do nauki, ale również do odpowiedniego zachowania w codziennych sytuacjach życiowych ( w domu, przedszkolu, na placu zabaw itp..)

.
Zmysł wzroku


W  prawidłowym działaniu zmysłu wzroku równie ważna jak budowa anatomiczna  jest odpowiednia precyzja w działaniu aparatu ruchowego gałki ocznej, czyli mięśni.

Wzrok jest jedynym zmysłem, na który nie działają bodźce już w łonie matki. Największe zmiany dokonują się dopiero po urodzeniu.

• Na rozwój tego zmysłu największy wpływ ma doświadczenie. Ważne jest też prawidłowe funkcjonowanie pozostałych układów zmysłowych.

Między 6 a 8 m-cem życia niemowlę dostrzega otoczenie prawie jak dorosły. Ma to istotny wpływ na dalszy rozwój ruchowy, rozwój percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, orientacji przestrzennej.

Opracowano na podstawie: Integracja sensoryczna na co dzień, M. Borkowska, K. Wagh, Warszawa, PZWL

                               Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania  sensorycznego-diagnoza i postępowanie, Carol Stock Kranowitz,                      Harmonia Universalis, Gdańsk 2012